Poniżej prezentujemy podstawowe pojęcia związane z zapewnianiem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
AAC
(z ang. augmentative and alternative communication) komunikacja wspomagająca i alternatywna - zbiór różnych pozawerbalnych metod i działań, których celem jest umożliwienie bądź ułatwienie porozumiewania się osobom z zaburzeniami mowy. W komunikacji, zamiast słów i zdań, wykorzystuje się znaki graficzne (piktogramy, obrazki, symbole), znaki manualne (gesty, np. język migowy) lub znaki przestrzenno-dotykowe (np. przedmioty).ADAPTACJA
Inaczej dostosowanie rzeczy/czegoś (np. przestrzeni, zasobów, procesu, pojęć, środowiska, itp.) do potrzeb osób z niepełnosprawnościami lub szczególnymi potrzebami, najczęściej połączone z opracowaniem i wdrożeniem konkretnych rozwiązań.
Termin „adaptacja” może odnosić się między innymi do: materiałów dydaktycznych/konferencyjnych, procesu kształcenia studentów, przestrzeni, dzieł sztuki.
ALFABET BRAILLE’A
Alfabet umożliwiający zapisywanie i odczytywanie tekstów osobom z niepełnosprawnością wzroku. System opiera się na tzw. szcześciopunkcie, czyli literach oznaczonych poprzez kombinację sześciu wypukłych punktów, ułożonych w dwóch kolumnach, po trzy w każdej.ALFABET LORMA
Forma komunikacji dotykowej wykorzystywana w porozumiewaniu się osób głuchoniewidomych. Oparta na systemie punktów, linii i znaków dotykowych umieszczanych na dłoni. Do komunikacji i przekazywania informacji wykorzystać można wewnętrzną lub zewnętrzną część zarówno prawej jak i lewej dłoni.ASD
(Z ang. autism spectrum disorder) zaburzenia ze spektrum autyzmu. Zaburzenia o charakterze neurorozwojowym, charakteryzujące się m.in. trudnościami w inicjowaniu i utrzymywaniu relacji społecznych, w komunikacji oraz ograniczonymi, powtarzalnymi i nieelastycznymi wzorcami zachowań i zainteresowań.AUDIODESKRYPCJA
Werbalny opis warstwy wizualnej tworzony na potrzeby osób z niepełnosprawnością wzroku. Audiodeskrypcja jest stosowana m.in. w filmach fabularnych, spektaklach teatralnych, muzeach i galeriach sztuki, widowiskach sportowych, w nagraniach wideo z konferencji. Zawiera opis informacji istotnych z punktu widzenia odbiorców, np. podczas audiodeskrypcji wydarzenia opisywane są np.: elementy wystroju wnętrz, przebieg wydarzenia, znaczące gesty czy zachowania. Audiodeskrypcja powinna być obiektywna, zwięzła oraz wolna od interpretacji opisywanych treści.AT
(Z ang. assistive technologies) technologie asystujące, technologie wspierające - szeroka gama rozwiązań technologicznych (m.in. oprogramowania komputerowego i dedykowanych urządzeń) przeznaczona dla osób ze szczególnymi potrzebami i mająca na celu zwiększenie ich niezależności. Przykładami technologii wspierających są np. czytniki ekranu i programy powiększające, umożliwiające osobom niewidomym korzystanie z komputera.CZARNODRUK
W kontekście osób z niepełnosprawnością wzroku, słowo czarnodruk używane jest na określenie wszelkich publikacji i wydruków płaskich, w odróżnieniu od druku w formie wypukłej (np. w alfabecie Braille’a).CZYTNIK EKRANU
(Z ang. screen reader) – program komputerowy przetwarzający informacje wyświetlane na ekranie komputera na formę inną niż wizualna. Najczęściej jest to forma komunikatów głosowych, jednak możliwe jest również m.in. wyświetlanie informacji w formie elektronicznego Braille’a. Czytniki ekranu są przykładem technologii wspierającej wykorzystywanej przez osoby z niepełnosprawnością wzroku. Posiadają szereg funkcji umożliwiających szybką i efektywną nawigację podczas korzystania z komputera czy aplikacji.CZCIONKA BEZSZERYFOWA
Czcionka, krój pisma, pozbawiony ozdobników w postaci szeryfów. Jest czytelniejsza i bardziej przyjazna dla czytelnika (np. Arial, Verdana, Calibri, Helvetica).DEKLARACJA DOSTĘPNOŚCI
Dokument elektroniczny o określonej strukturze zawierający oświadczenie podmiotu publicznego. Przedstawia on opis dostępności strony internetowej, aplikacji mobilnej oraz siedziby danej instytucji. Informuje osoby z niepełnosprawnościami o stanie dostępności danego podmiotu. Od 23 września 2020 roku publikacja deklaracji dostępności na stronie internetowej jest obowiązkowa dla każdego podmiotu publicznego.DOSTĘP ALTERNATYWNY
Takie działania i rozwiązania organizacyjne, których celem jest zapewnienie osobie ze szczególnymi potrzebami dostępu np. do budynku, czy do informacji, ale nie w sposób samodzielny lub na zasadzie równości z innymi osobami. Przykładem dostępu alternatywnego może być sytuacja, w której, aby osoba poruszająca się na wózku mogła dostać się do budynku, konieczna jest pomoc innej osoby.DOSTĘPNOŚĆ (JAKO WARTOŚĆ)
"Dążenie do zapewnienia takich warunków środowiska fizycznego, przestrzeni cyfrowej oraz organizacji procesów i metod działania, aby niepełnosprawność i inne szczególne potrzeby nie stanowiły powodu wykluczenia kogokolwiek z nauki, pracy i innych dziedzin życia” (Źródło: Strategia rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego do roku 2030).DOSTĘPNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA
Oznacza zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków poprzez instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych; zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy, zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej ze wsparcia psa asystującego, o którym mowa w art. 2 pkt 11 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób (Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami).DOSTĘPNOŚĆ CYFROWA
Zespół cech witryny, które umożliwiają korzystanie z niej jak największej liczbie użytkowników. Co ważne, odpowiednie stosowanie niezbędnych wytycznych dostępności pomaga nie tylko osobom z niepełnosprawnościami, ale wszystkim użytkownikom danej witryny.DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNO-INFORMACYJNA
Oznacza zapewnienie odbiorcom wszelkich informacji o zadaniach, jakie wykonuje określony podmiot. Informacje powinny być przekazywane w sposób dostępny, czyli: w postaci nagrania w polskim języku migowym, w formie tekstu łatwego do czytania i rozumienia (ETR) oraz w postaci pliku odczytywanego przez programy udźwiękawiające. Dostępność komunikacyjno-informacyjna to również możliwość kontaktu z podmiotem w sposób dogodny dla osoby ze szczególnymi potrzebami np.: drogą mailową, za pośrednictwem wiadomości sms bądź tłumacza języka migowego.ETR
(Z ang.: easy to read) tekst łatwy do czytania i rozumienia – informacja sformułowana i udostępniona w sposób, który umożliwia jej łatwe znalezienie, przeczytanie i zrozumienie jej treści, najczęściej przedstawiona w postaci tekstu wzbogaconego grafiką (np. piktogramy, zdjęcia, proste rysunki). ETR jest opracowywany z myślą o osobach z niepełnosprawnością intelektualną, ale okazuje się pomocny również dla osób w spektrum autyzmu, z dysleksją, osób starszych, chorych na choroby otępienne, niesłyszących, obcokrajowców, itp.GŁUCHY
Słowo "Głuchy" pisane wielką literą odnosi się do osoby utożsamiającej się z mniejszością kulturowo-językową Głuchych. Wyznacznikiem przynależności nie jest kwestia medyczna (czyli poziom utraty słuchu), a kwestia utylitarna – czyli posługiwanie się odrębnym językiem, w Polsce jest to polski język migowy (PJM). Dla osób głuchych PJM jest pierwszym językiem. Poza językiem Głusi mają swoją historię, swój system znaczeń, wartości i norm, co jako grupę czyni ich podobnymi do innych mniejszości takich jak na przykład Łemkowie, Kaszubi czy Ślązacy.GRAFIKA DOTYKOWA
Inaczej tyflografika, rodzaj grafiki tworzony z myślą o osobach z niepełnosprawnością wzroku. Polega na przedstawieniu treści wizualnych w formie wypukłej, która umożliwia zapoznanie się z nimi za pomocą zmysłu dotyku. Do tworzenia tyflografik wykorzystywane są różne materiały. Może być to na przykład: grafika uwypuklona za pomocą wygrzewarki na papierze puchnącym, wydruk punktowy wykonany za pomocą drukarki brajlowskiej jak również różnego rodzaju odwzorowania tłoczone w plastiku czy blasze.KONTRAST
Parametr określający stosunek jasności pomiędzy jasnymi i ciemnymi elementami obrazu, obiektu, przestrzeni (np. różnice jasności pomiędzy tekstem a tłem na jakim tekst jest umieszczony). Im wyższy kontrast tym łatwiej odróżnić informacje tekstowe bądź wizualne znajdujące się na pierwszym planie od tła. Zbyt niski kontrast może sprawiać trudność w odbiorze treści przez osoby z niepełnosprawnością wzroku.MODEL SPOŁECZNY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Nowoczesne podejście do niepełnosprawności, zakładające, że niepełnosprawność powstaje w wyniku interakcji osoby posiadającej pewne cechy związane z trudnościami zdrowotnymi z niedostosowanym środowiskiem fizycznym, społecznym i kulturowym i nie jest tożsama z medycznym uszkodzeniem ciała lub jakimkolwiek odchyleniem od normy.NEURORÓŻNORODNOŚĆ
Koncepcja zakładająca, że ludzie oprócz rasy, wyznania, płci, orientacji seksualnej, itp. różnią się między sobą również pod względem psychicznym. Jest ważnym elementem różnorodności społecznej. Zróżnicowanie ludzkich umysłów może wyrażać się w odmiennym sposobie postrzegania i odbierania rzeczywistości, odczuwania, myślenia, zachowania. W świetle tej koncepcji, istotna jest akceptacja różnorodności w zakresie funkcjonowania układu nerwowego i przeciwstawienie traktowania jej jako choroby psychicznej czy zaburzenia wymagającego leczenia. Zróżnicowanie neurorozwojowe obejmuje między innymi zaburzenia ze spektrum autyzmu, ADHD, dysleksję, Zespół Tourett’a i inne. Koncepcja neuroróżnorodności koncentruje się na wzmacnianiu potencjału i mocnych stron osób, których dotyczy, czyli takich cech jak np. kreatywność, koncentracja na szczegółach, wyobraźnia przestrzenna.Symbolem graficznym neuroróżnorodności jest tęczowy symbol nieskończoności.
OSOBA GŁUCHA
Osoba, która nie słyszy. Pojęcie szersze niż Głuchy, ponieważ uwzględnia również osoby, które nie identyfikują się z mniejszością kulturową Głuchych.OSOBA ZE SZCZEGÓLNYMI POTRZEBAMI
„Osoba, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.” (Źródło: Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami).OSOBA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
W świetle definicji Konwencji ONZ (art. 1) to osoba, mająca długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać jej pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.PĘTLA INDUKCYJNA
Urządzenie wspomagające słyszenie i komunikację osób z niepełnosprawnością słuchu. Wykorzystując pole elektromagnetyczne przesyła i wzmacnia sygnał dźwiękowy dla aparatów słuchowych bądź implantów. Pętla indukcyjna znacząco poprawia komfort słyszenia i jakość dźwięku.PIES ASYSTUJĄCY
„Odpowiednio wyszkolony i specjalnie oznaczony pies, w szczególności pies przewodnik osoby niewidomej lub słabowidzącej oraz pies asystent osoby niepełnosprawnej ruchowo, który ułatwia osobie niepełnosprawnej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym” (Źródło: Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).PIKTOGRAM
Prosty i czytelny znak graficzny przedstawiający słowo lub pojęcie, ułatwiający komunikację i szybką wymianę informacji. Zastąpienie słów, zdań, komunikatów bądź instrukcji elementami graficznymi zwiększa czytelność i jasność przekazu, a także niweluje barierę językową. Piktogramy stanowią uniwersalną pomoc w komunikacji dla osób z zaburzeniami mowy bądź trudnościami w porozumiewaniu się, w tym również dla obcokrajowców.PJM
Polski język migowy, naturalny, wizualno-przestrzenny język komunikowania się osób Głuchych w Polsce. Jest on pełnoprawnym językiem, który jest równoważny językom fonicznym. Tworzony przez osoby Głuche, posiada własną gramatykę, która różni się od języka polskiego mówionego.PROJEKTOWANIE UNIWERSALNE
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ‚‚Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych” poprzez projektowanie uniwersalne należy rozumieć projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, aby były użyteczne dla wszystkich ludzi w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania.
Projektowanie uniwersalne nazywane bywa niekiedy również projektowaniem inkluzywnym lub włączającym i traktowane jest jako podejście mające na celu promowanie równego dla wszystkich dostępu do dóbr, usług, miejsc czy informacji i uwzględnianie potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w tym osób z niepełnosprawnościami w procesie projektowania.