W celu ochrony i zapewnienia pełnego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności przez osoby z niepełnosprawnościami na równi ze wszystkimi innymi obywatelami Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło 13 grudnia 2006 roku Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Polska ratyfikowała ten dokument 6 września 2012 r.).
W oparciu o społeczny model niepełnosprawności i koncepcję praw człowieka zdefiniowane zostały takie pojęcia jak m.in. projektowanie uniwersalne czy racjonalne usprawnienie. Dostępności został poświęcony art. 9.
Ratyfikacja Konwencji oznacza zobowiązanie do wprowadzania standardów postępowania, które będzie prowadziło do realizacji tych praw. W duchu Konwencji oraz mając na uwadze art. 30-32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej tworzone jest prawo krajowe, które w całościowo lub częściowo reguluje kwestie dostępności. Przykładami są następujące ustawy:
- Ustawa o zapewnianiu dostępności podmiotów publicznych osobom ze szczególnymi potrzebami (UzD) z 19 lipca 2019 roku, gdzie sformułowane zostały obowiązki uczelni w zakresie dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej oraz tryb postępowania skargowego,
- Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych (UdC) – z 4 kwietnia 2019 roku z późniejszymi zmianami tj. Ustawą o zmianie ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych z 9 marca 2023 r., na mocy której uczelnie mają obowiązek m. in. tworzenia i aktualizowania deklaracji dostępności,
- Ustawa o polskim języku migowym i innych środkach komunikowania się z 19 sierpnia 2011 r. - ta ustawa nie dotyczy wprost uczelni wyższych, ale nawiązuje do niej Ustawa o zapewnianiu dostępności w zakresie środków wspierających komunikowanie się zawartych w Art. 3 pkt 5,
- Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018 r. z późniejszymi zmianami, gdzie w Art. 11.1 ppkt. 6) podkreślono, że jednym z podstawowych obowiązków uczelni jest stwarzanie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie przyjmowania na uczelnię w celu odbywania kształcenia, kształceniu i prowadzeniu działalności naukowej
- Ustawa Prawo zamówień publicznych z dnia 11 września 2019 r. – w Art. 100 pkt. 1 ustawodawca zastrzega, że przypadku zamówień przeznaczonych do użytku osób fizycznych, w tym pracowników zamawiającego, opis przedmiotu zamówienia sporządza się, z uwzględnieniem wymagań w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych oraz projektowania z przeznaczeniem dla wszystkich użytkowników, chyba że nie jest to uzasadnione charakterem przedmiotu zamówienia.
W nawiązaniu do aktów prawa międzynarodowego i krajowego oraz w poczuciu odpowiedzialności sformułowano Strategię Rozwoju UJ do roku 2030, gdzie dostępność została zdefiniowana jako wartość społeczna.
Aby tworzyć warunki do zapewniania dostępności w Uniwersytecie Jagiellońskim aktualizowane i tworzone są akty prawa wewnętrznego:
- Zarządzenie nr 20 Rektora UJ z dnia 22 lutego 2023 roku w sprawie zasad realizacji polityki dostępności Uniwersytetu Jagiellońskiego wobec potrzeb osób z niepełnosprawnościami i osób ze szczególnymi potrzebami
- Komunikat nr 7 Prorektora UJ ds. rozwoju z dnia 21 marca 2023 roku w sprawie publikacji i aktualizacji deklaracji dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych
- Zarządzenie nr 64 Rektora UJ z 23 maja 2023 roku w sprawie zasad sporządzania Indywidualnego Planu Ewakuacji
- Zarządzenie nr 94 Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 19 września 2023 r. w sprawie: Zasad ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami, w tym osób z niepełnosprawnościami, z obiektów Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Zarządzenie nr 4 Rektora UJ z dnia 11 stycznia 2024 roku w sprawie: Rejestru witryn internetowych i aplikacji mobilnych Uniwersytetu Jagiellońskiego (nie dotyczy Collegium Medicum)
- Zarządzenie nr 13 Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 8 lutego 2024 roku w sprawie: racjonalnych usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami oraz osób ze szczególnymi potrzebami w kształceniu i prowadzeniu działalności naukowej
Jednostki merytoryczne UJ opracowują regulaminy mające na celu zapewnianie dostępności w obrębie powierzonych im kompetencji, np.:
- Zasady przekazywania treści do publikacji w uniwersyteckich mediach społecznościowych oraz na stronie internetowej UJ – sekcja „Obowiązek zapewnienia transkrypcji materiałów wideo”,
- Regulamin publikowania informacji w Biuletynie Informacji Publicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego - § 1 pkt 3 ust. 5) i 6)
§ 6
Do obowiązków pracodawcy należy w szczególności: (…)
22) przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, 5 w tym także poprzez zagwarantowanie zróżnicowanego pod względem kwalifikacji i doświadczenia składu komisji dokonujących doboru kandydatów do pracy oraz oceny pracowników
(…)
29) zapewnienie pracownikom ze szczególnymi potrzebami dostępności architektonicznej, cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej, co najmniej w zakresie przewidzianym przez przepisy prawa powszechnie obowiązującego.
§ 8 pkt. 1 ppkt. 16)
Do obowiązków pracownika należy w szczególności: (…)
16) poszanowanie obowiązujących u pracodawcy zasad związanych z zapewnieniem osobom ze szczególnymi potrzebami dostępności architektonicznej, cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej
Zapewnianie dostępności to proces, w którym warto posiłkować się wytycznymi i dobrymi praktykami, są to np.
- Włącznik - projektowanie bez barier 2.0
- Standardy projektowania budynków dla osób z niepełnosprawnościami
- Bilet dostępu - przewodnik o organizacji dostępnych wydarzeń w Uniwersytecie Jagiellońskim
- Baza wiedzy Urzędu Zamówień Publicznych w zakresie dostępności
- Załącznik nr 2. Standardy dostępności dla polityki spójności 2021-2027
Uniwersytet Jagielloński podejmuje starania, aby zapewniać dostępności dla osób z różnorodnymi potrzebami nie tylko w zakresie spełnienia minimalnych wymagań określonych w przepisach, ale konkurować w tym obszarze zapewniania dostępności z najlepszymi uczelniami w Europie i na świecie.